پروازهای ایران و ترکیه؛ از رونق تا ریسک توقف و زیان اقتصادی

روابط هوایی میان ایران و ترکیه در سال‌های اخیر به ستون اصلی تعاملات اقتصادی و گردشگری دو کشور تبدیل شده است. روزانه ده‌ها پرواز میان شهرهای مهم ایران و ترکیه برقرار می‌شود و هزاران مسافر، با اهداف تجاری، تفریحی یا ترانزیتی از این مسیر استفاده می‌کنند. ترکیه با موقعیت جغرافیایی ممتاز و شبکه فرودگاهی گسترده، دروازه‌ای کلیدی برای ورود ایرانیان به بازارها و مقاصد جهانی است.
با این حال، همان‌قدر که این مسیر برای هر دو کشور سودآور و استراتژیک است، در برابر نوسانات سیاسی و بحران‌های منطقه‌ای نیز بسیار آسیب‌پذیر است. تعلیق موقت پروازها در زمان تنش‌های سیاسی (مانند درگیری‌های اخیر در منطقه و جنگ اسرائیل) نشان داد که توقف حتی کوتاه‌مدت پروازها می‌تواند به زیان‌های سنگین اقتصادی برای هر دو طرف منجر شود.
در این گزارش، وضعیت پروازهای ایران و ترکیه از نظر تعداد، کیفیت، نقش اقتصادی و اثرات مالی قطع احتمالی پروازها بررسی می‌شود و برآوردی از زیان‌های احتمالی صنعت گردشگری و هوایی ارائه می‌گردد.

وضعیت پروازها میان ایران و ترکیه

مسیر هوایی تهران–استانبول پرترافیک‌ترین و مهم‌ترین خط پروازی بین دو کشور است. علاوه بر آن، پروازهایی از تبریز، مشهد، شیراز، اصفهان و اهواز نیز به مقصد استانبول و آنکارا برقرار است.
به طور میانگین، روزانه حدود ۲۵ پرواز مستقیم میان ایران و ترکیه انجام می‌شود که بیشتر آنها توسط ترکیش ایرلاینز، پگاسوس، ماهان، ایران‌ایر و قشم‌ایر انجام می‌شود.
ترکیه در سال ۲۰۲۴ بیش از ۲۳۰ میلیون مسافر فرودگاهی را جابه‌جا کرده است و ایران نیز سهم قابل‌توجهی از این ترافیک را تشکیل می‌دهد. از نظر کیفیت خدمات، ناوگان نوساز و شبکه گسترده ایرلاین‌های ترکیه باعث افزایش سطح رضایت مسافران و رقابت سالم با خطوط هوایی ایرانی شده است.

سهم گردشگری و اقتصاد پروازها

بر اساس گزارش‌های رسمی، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۳٫۲۸ میلیون گردشگر ایرانی به ترکیه سفر کرده‌اند — معادل حدود ۵٪ از کل گردشگران خارجی این کشور.
این حجم از سفر نه تنها موجب درآمد مستقیم برای ایرلاین‌ها و فرودگاه‌ها می‌شود، بلکه به صنعت گردشگری، خرده‌فروشی، حمل‌ونقل داخلی و اشتغال ترکیه نیز کمک می‌کند.
در سمت ایران نیز، پروازها به ترکیه جریان درآمدی مهمی برای آژانس‌های مسافرتی، شرکت‌های خدمات ارزی، فرودگاه‌ها و شرکت‌های هواپیمایی محسوب می‌شود.

برآورد سناریویی زیان در صورت قطع پروازها

برای درک اثر اقتصادی توقف پروازها، چند فرض واقع‌بینانه در نظر گرفته شده است:

• میانگین ۲۵ پرواز مستقیم روزانه بین دو کشور

• ظرفیت متوسط هر پرواز: ۱۸۰ صندلی

• میانگین ضریب اشغال: ۷۵٪ (معادل حدود ۱۳۵ مسافر در هر پرواز)

• میانگین قیمت بلیت یک‌طرفه: ۲۰۰ دلار

• میانگین هزینه هر گردشگر ایرانی در ترکیه: ۵۰۰ دلار

بر این اساس:

• حدود ۳,۳۷۵ مسافر در روز بین دو کشور جابه‌جا می‌شوند.

• در صورت تعلیق ۳۰ روزه پروازها، زیان مستقیم ناشی از فروش بلیت حدود ۲۰ میلیون دلار و زیان صنعت گردشگری ترکیه حدود ۵۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.

• اگر این توقف به ۶۰ روز برسد، زیان‌ها به‌ترتیب به ۴۰ میلیون دلار (ایرلاین‌ها) و ۱۰۰ میلیون دلار (گردشگری) افزایش می‌یابد.

• در صورت توقف سه‌ماهه، مجموع خسارات اقتصادی دو کشور می‌تواند از ۲۰۰ میلیون دلار نیز فراتر رود.

البته اگر زیان‌ها را بر پایهٔ کل گردشگران ایرانی در ترکیه (۳٫۲۸ میلیون نفر در سال) محاسبه کنیم، رقم کل می‌تواند تا ۴۰۰ میلیون دلار نیز برسد — رقمی معادل درآمد چند ماه صنعت گردشگری برخی استان‌های توریستی ترکیه.

تأثیرات غیرمستقیم و ریسک‌های جانبی

تعلیق پروازها تنها به کاهش درآمد بلیت یا گردشگری محدود نمی‌شود.
افزایش هزینه بیمه ناوگان، کاهش اعتماد بازار، افزایش قیمت سوخت در مسیرهای جایگزین، و کاهش جذب سرمایه در بخش هوایی، از جمله تبعات غیرمستقیم چنین توقف‌هایی است.
علاوه بر آن، کاهش رفت‌وآمد گردشگران به معنی کاهش تبادلات فرهنگی و تجاری و ضربه به مشاغل مرتبط با سفر (هتل‌ها، آژانس‌ها، خدمات ارزی و...) است.

راهکارها و پیشنهادهای سیاستی

۱. تنوع مسیرها و خطوط پروازی جایگزین برای حفظ تداوم سفر در شرایط بحران.
۲. بیمه و پوشش ریسک سیاسی برای ایرلاین‌ها و مسافران.
۳. توافقات دو‌جانبه اضطراری بین ایران و ترکیه برای ادامه پروازهای انسانی حتی در زمان تنش.
۴. تقویت مسیرهای زمینی و ترانزیتی به‌عنوان جایگزین موقت در زمان قطع پروازها.
۵. اطلاع‌رسانی شفاف به مسافران برای جلوگیری از شوک بازار و مدیریت بازگشت بلیت‌ها.

جمع‌بندی

پروازهای میان ایران و ترکیه نه تنها شریان حیاتی گردشگری و تجارت دو کشور هستند، بلکه نقشی کلیدی در پیوند فرهنگی و منطقه‌ای دارند. هرگونه اختلال در این مسیر، آثار اقتصادی قابل‌توجهی بر دو طرف بر جای می‌گذارد. برآوردها نشان می‌دهد حتی تعلیق کوتاه‌مدت پروازها می‌تواند ده‌ها میلیون دلار زیان برای ایرلاین‌ها، فرودگاه‌ها و صنعت گردشگری ایجاد کند.
از این رو، حفظ پایداری این مسیر هوایی از منظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی برای هر دو کشور ضروری است.