با شروع این هفته، بازار ارز ایران شاهد یک تغییر جهت چشمگیر بود؛ پس از مدت‌هاکه قیمت دلار روندی نزولی داشت، ناگهان بار دیگر صعودی شد. اما پیش از این بازگشت، چندین عامل باعث شدند تا نرخ دلار تا حدی کنترل شود و فاز استراحت نسبی را تجربه کند. کاهش اثرگذاری سفته‌بازان، ورود بیشتر ارز حاصل از صادرات، کنترل دستگاه‌های کارت‌خوان دلاری و نظارت مستقیم بانک مرکزی از جمله این عوامل بودند. اکنون سؤال کلیدی این است: آیا این آرامش نسبی پایدار خواهد بود یا عوامل فشار تازه‌ای در راه‌اند؟ در این مطلب، به بررسی دقیق‌تر این موضوع می‌پردازیم: چه عواملی موجب کاهش قیمت دلار شده بودند، چرا مجدداً روند افزایشی آغاز شده است و سیاست‌گذار تا چه مدت می‌تواند قیمت ارز را کنترل کند؟ اگر می‌خواهید بدانید در پشت صحنهٔ نرخ ارز چه می‌گذرد و فرصت‌ها یا ریسک‌های پیش‌رو چه هستند، این تحلیل را از دست ندهید.

تحلیل اتفاقات اخیر قیمت دلار

عوامل کاهش قیمت قبل از هفته جاری

۱. انسداد دستگاه‌های کارت‌خوان خارجی: تصمیم بانک مرکزی باعث شد که امکان خرید و فروش ریال در برابر ارز توسط «عوامل فرا مرزی» کاهش یابد و یکی از کانال‌های تأثیرگذاری بر نرخ ارز مسدود شود.
۲. حذف چک‌های بانکی تضمین‌شده از چرخه سیستم بانکی: این اقدام، حرکت سفته‌بازان را کند کرد و به کاهش تقاضای غیرواقعی ارز کمک کرد.
۳. اجرای قانون پیمان‌سپاری ارزی: صادرکنندگان مکلف شدند ارز خود را به سامانه نیما بازگردانند و شکاف نرخ نیما و بازار آزاد کاهش یافت؛ افزایش عرضه ارز در سامانه نیما موجب کاهش فشار افزایشی بر بازار آزاد شد.
۴. نظارت مستقیم بانک مرکزی بر دامنه نوسان قیمت ارز و کنترل فضای هیجانی: با جلوگیری از تشکیل صف‌های ارزی و مدیریت عرضه و تقاضا، فاز تثبیت نسبی نرخ شکل گرفت.
۵. پایین بودن تقاضای واقعی حواله‌های ارزی تجاری در پنج‌ماه اول سال: کاهش تقاضای واقعی یکی دیگر از دلایل کاهش فشار صعودی بر نرخ دلار بود.
۶. استفاده از منابع صندوق توسعه ملی برای کنترل نقدینگی ارزی: این منبع به بانک مرکزی امکان تزریق ارز بیشتری داد و قدرت کنترل بیشتری فراهم شد.

چرا دوباره قیمت دلار افزایش یافت؟

– فشار درآمدهای ارزی پایین: تحریم‌ها و مشکلات فروش نفت باعث کاهش ارز ورودی شده و از پایداری کاهش نرخ دلار جلوگیری می‌کند.
– استفاده از ذخایر صندوق توسعه ملی بدون برنامه منظم: در صورت خروج بی‌رویه، پشتوانه ارزی کشور دچار خالی شدن خواهد شد و کنترل نرخ متزلزل می‌شود.
– کاهش امنیت سرمایه‌گذاری خارجی: نوسان نگاه به سیاست‌گذاری ارزی و مالی موجب شده سرمایه‌گذاران خارجی در تردید باشند که این خود تقاضای دلار را افزایش می‌دهد.
– عوامل بنیادی اقتصاد کلان: حجم نقدینگی بالا، تولید ناخالص داخلی پایین‌تر از توقع، کسری تجاری بزرگ و تراز نه چندان مطلوب صادرات و واردات، همگی فشار افزایشی بر نرخ ارز ایجاد می‌کند.

تا چه مدت کنترل قیمت ممکن است؟

اجرای سیاست‌های کنترلی و مداخله‌ای می‌تواند در کوتاه‌مدت موفق باشد؛ اما در میان‌مدت، تا زمانی که ساختار اقتصادی تقویت نشود، تثبیت پایدار نرخ دلار دشوار خواهد بود. برای دوام کنترل نرخ، لازم است:

• حجم نقدینگی به سمت تولید هدایت شود،

• تولید ناخالص داخلی رشد یابد و صادرات غیرنفتی افزایش یابد،

• نرخ سود بانکی با تورم هم‌راستا شود،

• اعتماد سرمایه‌گذاران و صاحبان سرمایه افزایش یابد، در غیر این صورت احتمال برگشت سریع صعودی نرخ ارز وجود دارد.